Fidan dikim sonrası budama nasıl yapılır konularında araştırlamarı ve kaynakları sizlerle paylaşmak istedim. Dikimden sonraki birkaç yıl içersinde budama ile ana dallar iyice oluşturulduktan sonra yapılacak budamalar kuruyan tacın iç kısmını sıkıştıran çok zayıf büyüyen ve ana dallarla rekabet edebilecek obur dalları kesmekten ibarettir. Fidan dikildiği yıl gözler iyice kabardığında 70-75 cm yükseklikteki uygun bir göz üzerindeki hafif eğimli tepe kesimi yapılmalıdır. Tepesi kesilen fidana %2’lik bordo bulamacı uygulanmalıdır. Gözler kabarıp sürgünler 2-3 cm’ ye ulaşınca lidere rakip olabilecek, liderin altında ki 3-4 göz kopartılarak çıkartılmalıdır. Ayrıca aşı noktasından 40 cm yüksekliğe kadar olan sürgünler ve gözlerde çıkartılmalıdır. Böylece fidan üzerinde lider göz ve ana dalları oluşturacak 4 göz bırakılmış olur. Seçilen dört ana dalın ana gövde üzerinde birbirinde 25-30 cm uzaklıkta ve ana gövde ile aralarındaki açının 45-60 derece olması sağlanmalıdır. Kirazda dal açımı, ilk yıldan itibaren özellikle 3 yıl mutlaka yapılmalıdır. Dallar yere paralel konuma getirmeye çalışılmalıdır. DİKİMDEN İTİBAREN FİDANDA YAPILACAK BUDAMA BİRİNCİ YIL BUDAMA Şekil-1. İlk dikimden sonra kamçı halindeki fidanın kesim yapılırken aşı yerinden itibaren 70 cm.den tepe kesimi yapılır lider olarak bırakılacak gözün hakim rüzgara karşı gelmesine dikkat edilmelidir. Şekil-2. Gözler kabarmaya başladıktan ve tercihen 2-3 cm sürgün oluştuktan sonra lidere rakip olabilecek 1,2,3. sıradaki gözler koparılır. Ayrıca aşı noktasından 40 cm yüksekliğe kadar bulunan gözler ve sürgünler koparılır. Böylece dallanma şekilde gösterilen (A) yere paralel olarak gelişmesi sağlanır. Şekil-3. İlk 40-60 cm'de oluşan dal grubundaki sürgünler 10-15 cm boya geldiklerinde değişik istikametlere yönelmiş en az 3-4 dal mandal ile geniş açılı olacak şekilde yatırılır. Bu sayede dal üzerinde erken meyve oluşumu temin edilmiş olur. Birde Budama Tekniklerini İnceliyelim

a-Ağacın bir yanında dal oluşmadığı durumlarda.

Şekil 1: Göz üzerinden kabuğun çizilmesi

Böyle bir durumda, dal çevresinin 1/3?ü kadarlık kısmı bir gözün 1 cm. kadar üzerinden kabuk boyunca odun kısmına kadar halka şeklinde kesilir. Bu uygulama genellikle çentiğin altındaki tomurcuğun sürmesini sağlar. Bu uygulama çiçeklenme başlangıcından 3-4 hafta önce uygulanabilir. Kesim işleminin yeterli derinlikte, kabuk tabakası boyunca olmasına dikkat edilmelidir.

Bazı meyve tür ve çeşitlerinde ağaçlar ilk yıllarda terbiye edilirken uygun olan taç yapısını oluşturmak için istenilen dallar teşekkül etmemektedir. Bu gibi durumlarla karşılaşıldığında üreticiler istenilen noktadan dal çıkarmak için bu tekniğe baş vurabilirler.

b. Bir sürgün, o an için çok kuvvetli olduğundan veya mekanik etkilerle zararlanmış olduğundan çıkarılması gerekebilir. Aynı noktadan tekrar bir sürgün çıkması istendiği durumlarda ?Üçgen kesim? uygulanmalıdır.

İlk yıllarda ağaca verilen şeklin, ağacın tam verim çağında çok önemli olduğunu daha önceki konularda bahsetmiştik. Fakat üreticiler ne kadar dikkat ederlerse etsinler bazen çeşidin gelişme karakterinden kaynaklanan sorunlarla karşılaşabilirler. Bu sorunlardan biri de geniş açılı dalların seçilmesi ve oluşturulması sırasında ortaya çıkar. Örneğin Yeşil Elma olarak bilinen Granny Smith elma çeşidi çok dik gelişen bir çeşittir. İlk 4-5 yıl ağaçlara uygulanan dal açma işlemleri çok önemlidir. Fakat ağaç üzerinde bazı dallar istenilen noktadan çıkmasına rağmen açısı genişletilememekte ve zorlandığında ise kırılmaktadır. Böyle bir durumda Üçgen kesim yapılabilir. Üçgen kesim sonucu hem aynı noktadan tekrar dal çıkışı sağlanır hem de çıkan dal geniş açılı olur.

Şekil 2: Üçgen kesim uygulaması.

Merkezi Lider Terbiye Sistemi

Merkezi lider terbiye sistemi destek sistemi kullanılmadan serbest olarak ayakta durabilen elma ağaçlarında (MM 106, MM 111, M 109 ve çöğür anaçlı), kiraz ağaçlarında çok rahatlıkla uygulanabilen bir terbiye sistemidir.

Avrupa grubu erikler (Stanley, President, Angeleno gibi) daha çok dik ve dik yayvan geliştiklerinden bunlara da merkezi lider terbiye sistemi uygulanmaktadır.

Ayrıca çok önemli olan konulardan biri de kiraz ağaçlarında budamadır. Kiraz, yıllardır budanmadan yetiştiriciliği yapılan bir meyve olarak bilinmektedir. Fakat son yıllarda yapılan araştırmalar, kiraz ağaçlarının budanmasında herhangi bir sakınca olmadığını, yıldan yıla yapılan ılımlı budamalara çok iyi tepki verdiğini ve ilk yıllardaki terbiye işlemlerinin meyve verim ve kalitesini arttırdığını göstermiştir.

Fidanların Dikimi ve İlk Gelişme Yılı

Dikim, sonbaharda ağaçların yaprak dökümünden ilkbaharda gözler uyanıncaya kadar olan sürede yapılabilir. Dikilecek olan fidanların sağlıklı, ortalama olarak 1,5 cm. çapında ve 1-1,5 m. uzunluğunda olmasına dikkat edilmelidir. Aşırı kalın fidanların iyi fidan olduğu görüşü çok yanlış bir görüştür.

Meyve bahçesinde dikilecek fidan dallı veya kamçı şeklinde dalsız olabilir. Dikim sistemine göre açılan çukurlara, aşı noktası toprak yüzeyinin 5-10 cm yukarısında olacak şekilde fidanlar dikilir. Eğer fidan kamçı şeklinde dalsız fidan ise dikimden sonra 75 cm. den tepesi vurulur.

Dikimi takib eden ilkbahar gelişme periyodunda kesim noktasının altındaki gözler sürmeye başlayacaktır. Bu devrede ağaçların şekillendirilmesine başlanılır.

Haziran ayının başı-ortasından itibaren sürgünler yaklaşık 7,5-10 cm olunca yaz budaması yapılabilir. İlk iş olarak dik büyüyen fidanın en üstündeki sürgün lider olarak seçilir.

Özellikle dar açıyla çıkan dallar dal açıcılarla (kürdan, mandal, kamış vs.) genişletilmelidir. Dalsız bir fidan dikildiğinde yaz aylarında oluşan sürgünlerden 3-6 adet ana dal seçilir, tercihen 5 adet olmalıdır. Seçilen ana dalların gövde üzerinde eşit açı ve mesafelerle dağıtılması, ilerleyen yıllarda birbirini gölgelememesi açısından önemlidir. Gövde üzerinde ana dallar arasında yaklaşık olarak 7,5-20 cm. lik bir mesafe bulunmalıdır. Seçilen dallar dışındaki yan sürgünler ve liderle rekabet eden dallar dipten çıkartılır. Özellikle lider olarak seçilen en üstteki dalın altındaki 1-2 sürgün çok kuvvetli ve dik büyümektedir. Bu dallara dokunulmadan bırakılırsa lider ile aynı kuvvette gelişeceklerinden ilerleyen yıllarda problem çıkarırlar. Bu sebeple mümkünse bu sürgünler ıslah edilmeli (açısı genişletilerek), mümkün değilse dipten çıkarılmalıdır. Böylece birinci kat oluşturulmuş olur. En alt dal ile toprak yüzeyi mesafesi arası en az 45 cm olmalıdır.

İkinci Yıl Budama ve Terbiye:

Ağaçlar yapraklarını döktükten sonra durgun dönemde birinci katı oluşturan dalların en üstündekinin 50-60 cm yukarısından liderin tepesi vurulmalıdır. Ana dallarda 1/3-1/4 oranında bir tepe kesimi uygulanır. Ana dallar, liderden hem daha aşağıda hem de daha ince olmalıdır.

Fidan üzerinde istenilen bir dal oluşumu olmamışsa, yani 3 daldan daha az dal varsa bu dallar dipten çıkarılır ve liderin tepesi 75 cm. den tekrar kesilir.

İlkbahar gelişme periyodunda da kesim noktalarının altındaki gözler sürmeye başlar. Merkezi lider terbiye sisteminin esasını ?Katlar? oluşturmaktadır. Yani Şekil 4: Durgun dönemde uç kesimleri merkezi lider üzerinde alt taraftan üst tarafa doğru azalan sayıda dallardan oluşan 3-4 adet kat oluşturulmalıdır.

Bu amaçla birinci katın 50-60 cm üzerinde ikinci bir kat oluşturulmalıdır. İkinci katı oluşturan ana dalların birinci katı gölgelememesi için daha az sayıda ve daha kısa olması gereklidir. Örneğin ilk katta 5 ana dal seçilmişse ikinci katta 4 adet seçilmelidir. Hem 1. kattaki hem de 2. kattaki ana dallardan dik gelişenlerin açıları gelişme periyodunda genişletilmelidir.

Üçüncü Yıl Budama ve Terbiye

Yeni oluşturulan ikinci katın dalları birinci kattaki dallardan daha kısa olmalıdır.Böylece alttaki dallar gölgelenmez. Ana dalların uçları 1/3 oranında kısaltılmalıdır. Bu tip bir budama ile piramit şekli elde edilir. Alt kattaki ana dallar üzerinde oluşturulan yardımcı dallar aynı yönde bırakılmalı, simetriye dikkat edilmelidir.

Ağaç üzerinde mekanik etkilerle zararlanmış, kırılmış, hastalıklı olan dallar varsa çıkarılır. Genel bir kural olarak çok ince olan dallara dokunulmaz. Ağaç üzerinde gereğinden fazla kesim yapmanın, fayda dan çok zarar getirdiği unutulmamalıdır. İlkbahar gelişme periyodunda da önceki yıllarda yapılan işlemlere devam edilmelidir.

Dördüncü Yıl Budama ve Terbiye

Geçmiş yıllarda yapılan işlemlere devam edilir. Ağaçların şekil verme işlemi 4 ? 6 yılda tamamlanmalıdır. Fakat çok fazla acele edilmemesinde de fayda vardır çünkü çeşitler arasında gelişme bakımından farklılıklar bulunmaktadır ve istenilen ağaç şekli her zaman kısa bir zamanda oluşturulamayabilir.

Ana dallar üzerinde yardımcı dalların oluşabilmesi için her yıl ana dallarda ve liderde 1/3 oranında tepe kesimi uygulanır. Meyve türüne, çeşide, toprak ve iklim durumuna göre olgun verim çağında bir ağaçta 3-4 kat bulunması gerekir. Örneğin MM 106 anaçlı bir elma ağacında 3 kat ve 10-12 adet ana dal, kuş kirazı anaçlı kiraz ağacında ise 3-4 kat ve 16-21 adet ana dal idealdir.

Verim Çağındaki Ağaçlarda Budama

İdeal şekli ve yapısı oluştuktan sonra ağaçlara uygulanan budama optimum verim almaya yöneliktir. Ölü dallar, hastalıklı ve kırılmış dallar seçilerek budanır. Dar açılı ve dik büyüyen dallar, yaz budaması boyunca çıkarılmaz kış budaması esnasında çıkarılır. Lider her yıl zayıf bir yan dal üzerinden kesilerek yenisi ile değiştirilir. Ana dalların her biri ayrı ayrı ele alınarak budanır, bir birini gölgeleyen ve yere değen dallar çıkarılır. Ağacın iç kısımlarına maksimum ışığın girmesi sağlanmalıdır. Komşu ağacın ana dallarına değen dallar, çok uzun olan dallar da zayıf bir dal üzerinden geriye kesim uygulanır